ویرگول نشانه مکث کوتاه است که با توجه به نوع متن و نوع مخاطب، برای درست و روان خواندن نوشته، در حد اعتدال به کار برده می‏شود. در برخی موارد استفاده از آن ضرورت دارد که به برخی از آنها اشاره می‏گردد:

الف) در بین دو کلمه که احتمال دارد خواننده آنها را به هم اضافه کند:

امام، امت اسلام را زنده کرد.

ب) در دو طرف عطف بیان و بدل نیز معمولاً به کار می‏رود:

شریعتمداری، مدیر مسئول روزنامه کیهان، درباره مسائل جاری گفت…

ج) بین چند کلمه یا گروه که در کنار هم بیایند و از نظر دستوری دارای یک نقش باشند، از ویرگول استفاده می‏شود و دو واحد آخری با «و» به هم عطف می‏شوند:

مردی مؤدب، فروتن، مهربان و نیکوکار بود.

د) میان عبارت‏ها و جمله‏های غیرمستقل یا وابسته:

معمولاً پیش مردم ظاهربین، دانشمند واقعی کسی است که…

ر) برای جداکردن اجزای آدرس‏ها:

قم، بلوارامین، روبروی راهنمایی و رانندگی، مؤسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه.

س) برای جداکردن ارقام در جمله:

به این موضوع در صفحه‏های ۷۰، ۹۵، ۱۱۵ و ۴۲۰ اشاره شده است.

ص) بعد از کلمه‏ها و عبارت‏های ربطی مانند:

با این همه، به هر حال و… و قیدی، مانند: اولاً، ثانیا، بلی، خیر و…

۲٫۲٫۵٫نقطه‏ویرگول (؛)

نقطه ویرگول برای مکث‏های طولانی‏تر و حدّفاصل بین ویرگول و نقطه است و به نقطه نزدیکتر است که موارد کاربرد آن به شرح زیر است:

الف) قبل از کلمه‏ها و عبارت‏های توضیحی مانند: (مثلاً، یعنی، اما و…) اگر به مفهوم جمله قبل برگردد:

شیخ‏الرئیس گفته است که: «از گاو می‏ترسم؛ برای اینکه گاو شاخ دارد و عقل ندارد»؛ یعنی اینکه از قدرتمند کم عقل باید گریخت.

ب) اجزای وابسته به یک موضوع کلّی، هرگاه به صورت جمله‏های متعددِ ظاهرا مستقل بیان شود:

فراق، کوه را هامون کند؛ هامون را جیحون کند؛ جیحون را پرخون کند؛ پس با این دل ضعیف چون کند؟

ج) هرگاه در بین اجزای قسمت‏های مختلف یک جمله، ویرگول‏های متعدد به کار رفته باشد، نقطه ویرگول برای جدا کردن مجموعه آن قسمت‏ها از یکدیگر به کار می‏رود:

محمد، احمد، حسن؛ علی و محمود را زدند.

د) هرگاه موضوع یک جمله کامل، فهرست‏وار دسته‏بندی شده باشد، پس از پایان هر دسته، نقطه ویرگول، و در آخرین دسته، نقطه می‏آید؛ مانند:

ساختمان واژه‏های فارسی، چند صورت است:

۱) ساده: گل، دل، خرد؛

۲) پیشوندی: همدل، بینوا، نادان؛

۳) پسوندی: کارگر، شنونده؛

۴) مرکب: گلخانه، دلنواز، سخنگو؛

۵) گروهی: بی دست و پا، آب از سرگذشته.

۳٫۲٫۵٫نقطه (.)

نشانه مکث کامل است که در پایان جمله‏های خبری و امری می‏آید و موارد کاربرد آن به شرح زیر است:

الف) پس از توضیحات پاورقی‏ها، جدول‏ها، نمودارها.

ب) در پایان جمله و پس از ذکر مشخصات منابع که در متن استناد شده است؛ مانند:

(مطهری، ۱۳۷۷، ص ۲۵).

ج) برای مشخص کردن حرف‏های اختصاری، لازم است پس از هر حرف (به جز حرف آخر) نقطه گذاشته شود؛مانند:

ه.ق (هجری قمری)، ق.م (قبل از میلاد)

۴٫۲٫۵٫دونقطه (:)

نشانه توضیح است و به جای کلمه‏ها و عبارت‏های توضیحی (نظیر، مانند، مثل، ازقبیل و…) به کار می‏رود، بدین معنی که آنچه بعد از دونقطه آمده توضیح مثالِ قبل است؛ مانند:

تنها ره سعادت: ایمان، جهاد، شهادت.

الف) قبل از نقل قول‏ها دو ْنقطه می‏آید:

او در کتاب خود گفته است: «شما بودید که رفتید…».

ب) برای جداکردن رقم‏های جزئی از کلی نیز از دونقطه استفاده می‏کنند (در متن‏های فارسی رقم کلی در سمت راست و رقم جزئی سمت چپ می‏آید)، مثلاً جلد سوم صفحه چهل و یک، را به صورت، «۳ :۴۱» نشان می‏دهند.

ج) گذاشتن دونقطه پس از عنوان‏های کتاب، مقاله، عنوان اصلی، فرعی و امثال آن لازم نیست.

۲٫۵٫علامت سؤال (؟)

در پایان جمله‏های پرسشی مستقیم، علامت سؤال می‏آید؛ همچنین موارد دیگر استفاده از علامت

سؤال عبارت است از:

الف) پس از جمله‏های استفهام انکاری:

چه کسی می‏داند چه خواهد شد؟

ب) بعد از کلمه‏ها یا عبارت‏هایی که به جای جمله پرسشی بیایند:

کدام بهتر است: علم یا ثروت؟

ج) برای بیان مفهوم تردید یا استهزا این علامت در داخل پرانتز (؟) استفاده می‏گردد:

آقای محمدی، استاد نمونه دانشگاه تهران (؟) به مشهد رفته است.

د) هرگاه چند جمله سؤالی پشت سر هم قرار گیرند، معمولاً در پایان تک تک آنها نشانه پرسش می‏آید:

هیچ معلوم نیست از کجا آمده‏اند؟ چه آورده‏اند؟ به کجا می‏روند؟

ر) اگر در ضمن جلمه خبری، جمله‏ای پرسشی نقل شود، باید جمله پرسشی حتما در داخل گیومه قرار گیرد:

طفیلی را پرسیدند که «اشتها داری؟»؛ گفت: منِ بیچاره در جهان همین متاع دارم.

۶٫۲٫۵٫گیومه «»

نشانه‏ای است که برای «مشخص کردن» در موارد زیر به کار می‏رود:

الف) هرگاه عین عبارت نویسنده یا گوینده‏ای نقل شده باشد:

او پرسید «آیا کتابخانه ملی را دیده‏ای؟»

ب) هرگاه برای تأکید یا به دلیل دیگر خواسته شود کلمه یا عبارتی در متن مشخص و متمایز شود مانند:

گفتم «کتاب» را بیاور.

ج) آوردن عنوان مقاله‏ها، سخنرانی‏ها، فصل‏ها، مجله‏ها، اشخاص، کتاب‏ها و… در متن- جایی که در چاپ حروف کج (ایرانیک) به کار نرفته- در داخل گیومه می‏آید.

۷٫۲٫۵٫پرانتز ()

برای جداکردن توضیح‏های نسبتا اضافی به کار می‏رود؛ توضیح هایی از قبیل:

الف) عبارت‏های تکمیل‏کننده و توضیح‏دهنده:

امامان معصوم(ع) احکام دینی را گاهی از راه الهام (نه وحی که خاص پیغمبر است) می‏گرفتند.

ب) معنای لغت‏ها و کلمه‏ها:

جلد پنجم و ششم فرهنگ معین به اعلام (اسم‏های خاص) اختصاص دارد.

ج) تاریخ‏ها:

صائب (۹۸۶-۱۰۸۱ ه ق) از برجسته‏ترین شاعران سبک هندی است.

د) ذکر مثال‏ها:

روش‏های تحقیق به کار گرفته شده (مثل پیمایشی) در متن…

ر) ارجاع‏ها و ذکر منابع در متن:

(جوادی آملی، ۱۳۷۷، ص ۵۴).

س) برای آوردن علایم اختصاری در متن:

(ق.م)؛ (ره)

۸٫۲٫۵٫ خط فاصله (-)

نشانه جداسازی است و بیشتر در دو طرف جمله یا عبارت معترضه می‏آید تا آن را از متن اصلی جمله جدا کند، خط فاصله در جداکردن، از ویرگول قوی‏تر و از پرانتز ضعیف‏تر است؛ به این معنی که خواننده حتما مطلب بین دو ویرگول را باید بخواند، ولی مطلب دو خط فاصله را می‏تواند نخواند. تفاوت آن با پرانتز در این است که عبارت بین دو خط فاصله، جزء جمله به شمار می‏رود و در روال طبیعی جمله می‏توانیم آن را بخوانیم، ولی عبارت داخل پرانتز، توضیحی زاید بر متن است و ممکن است از نظر ترتیب کلمات به گونه‏ای نباشد که بتوانیم آن را بخوانیم (غلامحسین‏زاده، ۱۳۷۲، ص ۵۰):

نهضت بیداری مسلمان‏ها در بسیاری از کشورهای اسلامی -برخلاف آنچه که تصور و تبلیغ می‏شود- فرزند انقلاب نیست، برادر آن است.

الف) در آغاز بندهای کوتاه فرعی که بدون شماره‏گذاری یا دسته‏بندی عددی و حرفی بعد از دو نقطه قرار می‏گیرند: کارمند خوب کسی است که:

– اهداف کارش را بداند؛

– نیازهایش را بشناسد و…

ب) برای پیونددادن یک ترکیب دو وجهی:

فرهنگ ایرانی-اسلامی؛ قطار تهران-مشهد

ج) به معنی «تا» در بین دو عدد:

ساعت ۹-۸ درس دارم.

۶٫تایپ مقاله

امروزه تقریبا اکثر مجلات علمی، مقالات خود را به صورت تایپ شده می‏پذیرند، بدین روی و برای تکمیل شدن بحث، برای آشنایی مؤلفان محترم، برخی از اصول تایپ، بیان می‏گردد.

الف) عنوان مقاله در وسط سطر و با فاصله چهار سانتی‏متر از بالا با قلم یاقوت، شماره شانزده تایپ می‏گردد.

ب) نام مؤلف در زیر عنوان و در وسط سطر و با فاصله ۵/۱ سانتی متر، با قلم ترافیک، شماره ده تایپ می‏شود.

ج) رتبه علمی و محل خدمت مؤلف یا مؤلفان با علامت ستاره () یا شماره در پاورقی همان صفحه و با قلم لوتوس نازک شماره دوازده که متناسب با قلم پاورقی است، تایپ می‏گردد.

د) عناوین فرعی مقاله با شماره‏های تفکیک‏کننده مانند: ۱٫، ۲٫، ۳٫، و…، با قلم لوتوس سیاه، شماره چهارده تایپ می‏گردد.

ر) عناوین فرعی‏تر با شماره‏های تفکیک کننده ۱٫۱، ۲٫۱ و… با قلم لوتوس سیاه، شماره سیزده تایپ می‏گردد.

س) متن مقاله با قلم لوتوس نازک، شماره چهارده تایپ شده و ابتدای هر پاراگراف یا بند با کمی تورفتگی (اشپون) با فاصله ۵/۰ سانتی متر آغاز می‏گردد.

ص) فاصله بین سطرهای متن ۵/۱ سانتی متر و فاصله آنها از عنوان‏های فرعی دو سانتی متر است.

ط) فاصله حاشیه صفحه‏ها از هر طرف دو سانتی متر و از بالا و پایین نیز دو سانتی متر است و فاصله آخرین سطر با پاورقی یک سانتی متر است.

ع) نقل قول‏های مستقیم در داخل گیومه با قلم لوتوس نازک، شماره دوازده تایپ می‏گردد.

ف) شماره صفحات در گوشه سمت چپ و بالای صفحه تایپ می‏گردد.

ق) مقاله فقط بر یک طرف صفحه تایپ می‏شود.

ک) باید در تایپ مقاله از به کاربردن قلم‏های متنوع و متفاوت اجتناب شود.

ل) قلم انگلیسی لازم برای تایپ پاورقی، Times Mediumبا شماره هشت است و همین قلم برای انگلیسی در متن و منابع با شماره ده استفاده می‏شود.

۷٫ ویرایش متن

ویرایش متن بر عهده ویراستار است که باید طبق قوانین مربوط به نشر و ضوابط علمی صورت دهد. هرچند ویرایش، وظیفه محقق نیست، برای آشنایی محققان، به توضیحی اجمالی در این رابطه می‏پردازیم:

هر اثر تحقیقی دو نوع ویرایش می‏شود: ویرایش فنی و ویرایش محتوایی.

۱٫۷٫ویرایش فنی

در ویرایش فنی مسائلی از قبیل به دست دادن ضبط لاتینی نام‏ها یا معادل فرنگی اصطلاحات فنی، تعیین محل تصاویر، اشکال و جدول‏ها، مراعات شیوه مناسب برای معرفی مشخصات کتاب‏شناسی، تهیه فهرست مندرجات، فهرست تفصیلی، واژه‏نامه، فهارس دیگر، تنظیم صفحه عنوان و صفحه حقوق، اعراب گذاری‏های لازم، تبدیل مقیاس‏ها و سنوات، توضیح لازم برای برخی از اصطلاحات، معرفی اجمالی بعضی از اعلام در صورت نیاز انجام می‏شود.

۲٫۷٫ ویرایش محتوایی

هر نوع کاستی و نادرستی نحوی و زبانی در این ویرایش اصلاح می‏شود. اگر اثر تحقیقی، متن تصحیح شده باشد، به بدخوانی‏های مصحح توجه و با مراجعه به منابع – در صورت همکاری مصحح و در اختیار قرار دادن منابع- از درستی واعتبار توضیحات و تعلیقات وی اطمینان حاصل می‏شود. در مورد آثار ترجمه شده مطابقت تمام وکمال ترجمه با متن اصلی لازم است (دهنوی، ۱۳۷۷، ص ۱۰۰).

۸٫پیوست‏ها

اگر مقاله علمی دارای مطالبی باشد که در گزارش پژوهش علمی ضروری نیست، مؤلف آن را در پیوست‏ها، ضمیمه مقاله می‏نماید. به‏طور کلی آنچه پرسشنامه را در درک، ارزشیابی و تکرار پژوهش یاری می‏کند، مانند نسخه کاملی از آزمون‏ها یا پرسش نامه‏های چاپ نشده و شاخص‏های آماری آنهاو…، می‏تواند در پیوست آورده شود.

در این بخش، برخی از پیوست‏های مربوط به این مقاله آورده شده است:

۱٫۸٫فرم ارزیابی مقاله مربوط به تحقیقات میدانی (شماره ۱).
۲٫۸٫فرم ارزیابی مقاله مربوط به تحقیقات کتابخانه‏ای (شماره ۲).
۳٫۸٫فرم ارزیابی مقاله مربوط به ترجمه (شماره ۳).
۴٫۸٫نشانه‏های ویراستاری.
منابع

– احمدی گیوی، حسن، حاکمی، اسماعیل؛ شکری، یداللّه‏ و طباطبایی، محمود (۱۳۶۸). زبان و نگارش فارسی. تهران سمت.

– اعتماد، شاپور؛ حیدری، اکبر؛ سربلوکی، محمدنبی و مهرداد، سید مرتضی (۱۳۸۱). معرفی نظام ارزیابی مجلات علمی. تهران، مرکز تحقیقات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری.

– ترابیان، کیت(۱۹۸۷). راهنمای نوشتن مقالات در طول ترم: پایان نامه‏های کارشناسی ارشد و دکتری. ترجمه محسن قنبری(۱۳۸۰). قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).

– دلاور، علی(۱۳۷۱). روش‏های تحقیق در روان‏شناسی و علوم تربیتی. چاپ سوم. تهران، دانشگاه پیام نور.

– دهنوی، حسین(۱۳۷۷). روش تحقیق. چاپ سوم. قم، نشر معروف.

– سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس و حجازی، الهه (۱۳۷۹). روش‏های تحقیق در علوم رفتاری. چاپ سوم. تهران، برگه.

– سیف، علی‏اکبر(۱۳۷۵). روش تهیه پژوهشنامه در روان‏شناسی و علوم تربیتی. تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.

– غرویان، محسن(۱۳۶۸). آموزش منطق. چاپ اول. قم، مؤسسه انتشارات دارالتعلیم.

– غلامحسین‏زاده، غلامحسین (۱۳۷۲). آیین نگارش و ویرایش. تهران، سمت.

– فرهنگستان زبان وادب فارسی (۱۳۸۲). دستور خط فارسی. چاپ دوم. تهران، آثار فرهنگستان.

– مطهری، مرتضی(۱۳۷۲). آشنایی با علوم اسلامی. چاپ پنجم. قم، دفتر انتشارات اسلامی.

– هومن، حیدرعلی(۱۳۷۴). شناخت روش علمی در علوم رفتاری. چاپ دوم. تهران، پارسا.

– هومن، حیدرعلی(۱۳۷۸). راهنمای تدوین گزارش پژوهشی: رساله و پایان نامه تحصیلی، تهران، پارسا.

۱٫ عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

۵٫ Research.

۶ .Methodology.

۷ .Abstract.

۸ .Key Words.

۹٫Scientif Method.

۱۰٫Introduction.

۱۱٫Method.

۱۲٫ Subjects.

۱۳٫Instruments .

۱۴٫Research Design.

۱۵ . Procedure

۱۶٫Deta Analysis.

۱۷ . results.

۱۸٫Discussion.

۱۹٫Interpretation .

۲۰٫Canclusio.

۲۱٫Referrals.

۲۲٫ Citation.

۲۵٫ Edition.

۲۶٫ لازم به یادآوری است تمام آنچه در بخش رسم‏الخط بیان می‏شود، برگرفته از کتاب فرهنگستان زبان و ادب فارسی (۱۳۸۲) می‏باشد به جز آنجایی‏که ارجاعِ مجزا داده شده است.