مدیریت بحران / کارگاه آموزش مجازی سیلاب

در ابتدا برای تاخیر پیش امده که به علت بیماری سخت بنده که منجر به چند روز بستری شدنم شد  از دوستان علاقمند به این کارگاه عذر خواهی میکنم  و اما کارگاه اموزشی مدیریت بحران و فرماندهی عملیات مجازی ما

این بار همه ما به کارگاه اموزشی دعوت شده ایم که علاوه بر دانش ما تیز هوشی و توانمندی ما را هم تقاضا نموده است بنابراین ابتدا باید برای رسیدن به یک تحلیل درست به آنچه در اختیارمان گذاشته شده قناعت نکنیم ! چرا که جامع نگری رکن اصلی تحلیل درست است و برای انکه بتوانیم به جامع نگری در این کارگاه برسیم نیازمند آن هستیم که موضوع را از بالا نگاه کنیم و کل نگر باشیم . بنابراین اولین درس در این کارگاه ساده مهمترین درس مدیریت بحران است به اطلاعاتی که به شما می دهند بسنده نکنید و سعی در جمع اوری مستندات کاملتر باشید .

جستجو برای یافتن پاسخ چند سئوال ساده برای بررسی دقیق موضوع کارگاه ما راهگشا است

1. بارش از چه ساعتی آغاز شده است ؟
2. سیل از چه ساعتی جاری شده است ؟
3. سیل چه ساعتی فروکش کرده است ؟
4. کار امداد رسانی از چه زمانی اغاز شد است ؟
5. آیا تصاویر دیگری از سیل در دسترس وجود دارد که به ما درخصوص بستر رودخانه و نیز کاربری آن قبل از حادثه کمک کند ؟
6. آیا میتوان تصاویردیگری از موضوع مورد بحث را تهیه نمود تا از زاویه های دیگر نیز به حادثه نگاهی داشته باشیم ؟
7. آیا گزارشی از حادثه روی داده در خبرگزاری ها یا منابع موثق وجود دارد که به ما در تحلیل حادثه کمک کند؟
8. ستاد مدیریت بحران کی و چگونه برقرار شده است ؟
9. دستورالعملهای فرماندهان بحران چگونه ابلاغ گردیده است ؟
10. نحوه تعامل و هماهنگی مابین نیروهای عمل کننده چگونه بوده است ؟

پس از جمع اوری مستندات زمان تحلیل و بررسی فرا می رسد !

اما قبل از ورود به بحث ما که بررسی چند عکس ارائه شده است یک سئوال را باید حتما بی پاسخ نگذاریم ! در سیر عکسهای مورد بررسی ما جایگاه مدیریت بحران کجاست ؟ آیا مدیران بحران دستورات اجرایی را در خصوص نجات صادر می کنند ؟ یا فرماندهان عملیات نجات ؟

مدیران بحران قبل از بروز حادثه مسئولیت چینش پلان های بحران و طراحی مسیرهای خروج از بحران را برعهده دارند و بر اساس این چنینش هاست که فرماندهان بحران در زمان حادثه مسئولیت عملیاتی کردن برنامه های نجات را بر عهده دارند ! مدیران بحران قبل از بروز حادثه و آغاز بحران تمامی احتمالات را بررسی و راهکارهای پیش گیری، کنترل، مهار و برون رفت از بحران را پیش بینی و نیازهای گروه های عملیاتی را براورد و تامین می کنند .

اکنون سئوال دیگری در ذهن ایجاد می شود که پس جایگاه مدیران بحران در زمان بحران چیست ؟ مدیران بحران در زمان بحران مسئولیت راهبری تمامی فرماندهان عملیات ( توجه داشته باشید که ما در بخش های نجات / اسکان اضطراری / اطلاع رسانی / ترابری / … می توانیم فرماندهان عملیات مختلفی داشته باشیم )را بر عهده دارند اما در جایگاه مدیریتی نه عملیاتی !

این بدان معنی است که مدیران بحران با اختیاراتی که قبل از حادثه به انها تفویض شده است مسئولیت هدایت کلیه نیروهای اجرایی را به نحوی که با یکدیگر در تعامل باشند نه در تضاد بر عهده دارند تا با اختیارات تعریف شده خود جریانهای حیاتی مورد نیاز جهت گروه های درگیر در بحران را که بر اثر مشکلات مختص زمان بحران همچون بر هم خوردن سیستم قضایی / مدیریتی / امنیتی و گاه نظام بروکراسی و مکاتبات مسدود می شود را باز نگه دارند.

بطور مثال حدود اختیارات مدیر بحران او را مجاز به بهره گرفتن از توان نظامی همچون بالگرد ها و هواپیماهای ترابری نیروهای مسلح را برای نجات جان مردم می سازد ! چیزی که در حدود توانمندیهای یک فرمانده عملیات ارشد نیست .

البته در این میان گاه طراحی های ناقص و یا پیچیدگی های ایجاد شده در زمان بحران نیز مدیران بحران را مجبور می سازد تا برای عبور از بحران طرح ها و سیستمهای از پیش طراحی شده خود را به سرعت تغییر داده وفرماندهان بحران را یاری برسانند

اکنون باز گردیم به کارگاه اموزشی خود و ابتدا پاسخ هایی را که با جستجو در اینترنت از خبرگزاری ها جمع اوری کرده ایم را همانند پازل می چینیم .

۱- همانگونه که سازمان هواشناسی پیش‌بینی کرده بود از غروب روز دوشنبه بارندگی در قم آغاز شد و تا بامداد روز سه‌شنبه به شدت ادامه ‏یافت. اوج و شدت این بارندگی از نیمه شب به بعد بود که بسیاری از مردم را از خواب بیدار کرد. ‏

۲- ساعت ۶ صبح سیلاب با شدت تمام در مسیر رودخانه به جریان افتاد و هر چه در مسیرش قرار داشت را حمل می‌کرد.

۳- از حدود ساعت ۹ ‏صبح سطح آب سیلاب خیلی سریع کاهش یافت، عکس‌هایی که در اغلب رسانه‌ها منتشر شده است همه بعد از کاهش سطح آب گرفته شده ‏است

۴- با شروع کاهش سطح آب عملاً کار امدادرسانی آغاز می شود.

۵- در خصوص موضوع مورد بررسی ما عکسهای دیگری وجود دارد که به طور واضح روند اجرایی عملیات نجات را نشان می دهد که بنده این عکسها را در لا به لای عکسهای قبلی قرار داده ام تا تصویر واضح تری برای بررسی ایجاد شود .

همانگونه که از ابتدا گفته بودم قصد نداشتیم تا نقاط ضعف مدیران بحران در بحث سیلاب قم را مورد بررسی قرار دهیم چرا که در انصورت کار در حد یک کارگاه مجازی نبود بلکه نظر ما بررسی نکات مرتبط با عکسهایی بود که انتخاب نموده بودیم که خوشبختانه دوستان به اکثر نقاط ضعف و قوت این عملیات به خوبی اشاره کرده اند و چیزی برای من باقی نگذاشتند جز چند نکته که لازم است که یاد اوری کنم

روند عملیات را اکثر دوستان درست گفته اند

یک گروه چهار نفره شامل یک راننده یک فرمانده عملیات و دو لباس شخصی سعی می کنند تا با زنجیری که به چرخ عقب ماشین پژو ۲۰۶ می اندازند بکمک لودر آنرا از سیلاب خارج کنند . پس از کشیدن چند متر لودر در بستر رودخانه فرو می رود و گروه چهار نفره خود در میان سیلاب گرفتار می شوند و در انتها نجاتگری از گروه نجات هلال احمر را شاهد هستیم که با کمک کابل یک جرثقیل خود را به لودر رسانده و چهار نفر گروه اول را نجات می دهد و در انتها ماشین پژو ۲۰۶ به همراه لودر در میان سیلاب باقی می مانند . در این میان جان حداقل پنج تن به خطر افتاده است یک لودر و یک جرثقیل که می توانسته است در بحث نجات مورد استفاده قرار بگیرد درگیر این عملیات شده است و هیچ نتیجه ای جز شرمندگی نصیب تیم نجات نشده است

در برسی اولیه اولین نکته بسیار مهم زمان عملیات است که با توجه به عکسهای موجود و عمق آب در کنار چرخ لودر می توان متوجه شد که عملیات ورود لودربه رودخانه پس از فروکش کردن اولیه سیلاب بوده است . این بدان معنی است که ضریب ریسک کاهش یافته است و انجام عملیات غیر عقلایی فاقد توجیه است . بنابراین اساسا دستور چنین عملیات نشان از ضعف در سیستم مدیریت و فرماندهی عملیات دارد

دومین نکته مهم پس از زمان بررسی دلیل عملیات است ! اگر موضوع نجات جان محبوسین در ماشین مورد نظر بوده است که با توجه به اولین عکس که در ان طناب ارتباطی مابین دو سمت رودخانه به وضوح مشاهده می شود امکان ایجاد کارگاه نجات در بالای سطح جریان آب امکان پذیر بوده است و دیگر نیازی به خطر انداختن جان چهار نفر معنی نداشته است که با توجه به عکس آخر که زنجیری را در چرخ عقب ماشین به وضوح مشهود است، متوجه می شویم بحث نجات جان محبوسین بی معنی است و گروه نجات فوق تنها قصدخارج کردن ماشین را از سیلاب داشته است . که اگر این فرض صحت داشته باشد اکنون این سئوال مطرح می شود که آیا نجات اموال حادثه دیدگان جزو اولویتهایی است که نجات گر را موظف به خطر انداختن جان خود می کند ؟ که باید بگویم با توجه مستندات آموزشی که تا به حال بنده مشاهده کرده ام چنین دستورالعملی وجود ندارد .

اما در خصوص نحوه عملکرد فرماندهی عملیات انجام شده نیز چند نکته لازم است مورد توجه قرار بگیرد

اول اینکه عدم استفاده از لوازم و تجهیزات ایمنی خصوصا جلیقه های نجات مخصوص نجاتگران سیلاب در صورت واژگونی لودر به مرگ نجاتگران منتهی می شد

دوم حتی در صورتی که در ماشین فردی محبوس بوده باشد در حالی که امکان دسترسی به ماشین چه بکمک طناب چه بکمک جرثقیل وجود داشته است استفاده از لودر کاملا خطا بوده است .

سوم عدم حضور قایقهای نجات / بالگردها / تیمهای تخصصی نجات سیلاب نشان از ضعف هماهنگی مابین فرماندهی عملیات و مدیران بحران در آماده سازی شهر قم برای حوادث دارد .

در بحث نقاط قوت هم تنها لازم میدانم به نکاتی که دوستان تذکر داده اند توضیحاتی را اضافه کنم

اول اینکه شجاعت بدون تفکر معنا ندارد . هنگامی که نجاتگری نکات ایمنی را راعایت نمی کند علاوه بر انکه جان مصدوم را در خطر می اندازد جان خودش و دو نجات گر دیگر را که باید جان او و مصدوم را نجات بدهند رانیز در خطر می اندازد .

دوم اینکه مستند سازی حوادث کاری تخصصی است که متاسفانه در حال حاضر در ایران متخصص این فن حتی به تعداد یک دست هم نمی رسند . عکسهایی که بتواند به عنوان عکسهای اموزشی مورد استفاده قرار بگیرد تنها توسط کسی گرفته می شود که علاوه بر آشنایی با تکنیک های عکاسی به مباحث فرماندهی عملیات و مدیریت بحران نیز آشنایی داشته باشد .

با آرزوی موفقیت برای تمامی دوستان

مهندس علیرضا سعیدی

.

.

.

..

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.