مصاحبه روزنامه شرق با جمعیت

مقاوم سازی دولتی نقشی در کاهش تلفات ندارد

تخریب و نوسازی به جای مقاوم سازی

حسین خدادادی حدادان

داستان تلخ و غم انگیز زلزله بارها در کشورمان تکرار شده است. پدیده ای که هر بار رخ می دهد طومار زندگی هزاران انسان بی گناه را درهم می پیچد. گویی این بلای طبیعی در کشور ایران سرانجامی کاملا متفاوت با سایر کشورهای لرزه خیز جهان پیدا می کند.

در حالی که هزینه های هنگفتی از سوی نهادها و ارگان های دولتی صرف امری همانند مقاوم سازی ساختمان های دولتی می شود، در نهایت نتیجه ای عایدمان نمی شود و همواره خسارات فراوان جانی و مالی را که در پی خود هزاران بحران اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی را یدک می کشد متحمل می شویم. سرمایه گذاری در بخش آموزش و بهترین آمادگی ها نیز بازده چندانی ندارند چرا که به عقیده بسیاری از کارشناسان در زمینه آموزش های مربوط به زلزله نیز راه را به خطا رفته ایم به نحوی که آموزش های داده شده با واقعیت فاصله ای بس دراز دارد.

به راستی آیا مقاوم سازی ساختمان های دولتی به جز بیمارستان ها که در هر شرایطی به آنها نیاز داریم با چنین روشی آن هم در شرایطی که کارشناسان زلزله معتقدند این حرکت با چنین روندی نقش چندانی در کاهش تلفات نخواهد داشت حرکت حساب شده ای محسوب می شود

بدون تردید پاسخ دادن به چنین سئوالی نیازمند شناخت مردم و دولتمردان از پدیده ای چون زلزله است.

نگرش مخرب

می کشد، تخریب می کند، از بین می برد و پس از آن چه باید کنیم نگرشی است که متاسفانه در نگاه اکثریت جامعه بر زلزله رسوخ کرده و چنین نگرش ویران کننده ای در جای جای زندگی ما و حتی گاهی در طرح ها و برنامه های ارائه شده از سوی دولت و نهادهای دولتی کاملا مشهود است. تا جایی که اکثر نگاه ها را فقط به بحث بعد از زلزله و جبران خسارت های ناشی از آن معطوف کرده است. در این میان ابزارهایی چون بیمه زلزله نیز بدون کوچک ترین مطالعه علمی در کشور اعمال می شوند. متاسفانه حتی در بیمه زلزله نیز دیدگاه فقط جبران خسارت است بدون توجه بدانید که بیمه زلزله تا چه حد می تواند در جهت اصلاح شرایط ساخت و ساز و تشویق دست اندرکاران امر ساخت و ساز در بهسازی لرزه ای مفید واقع شود.

کمک های بلاعوض با نوشدارو

همواره شاهدیم که دولت پس از وقوع زلزله اقدام به اعطای وام های بلاعوض به زلزله زدگان برای بازسازی واحدهای مسکونی می کند شکی نیست که انجام چنین کاری اقدام مثبتی تلقی می شود. اما کارشناسان بر این باورند که اگر همین وام های بلاعوض قبل از زلزله به مردم جهت نوسازی واگذار شود شاهد تلفات جانی سنگین نیز نخواهیم بود.

مهندس علیرضا سعیدی رئیس جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران معتقد است با کمک های بلاعوض اینچنینی، مردم به ویژه در روستاها به سمت مقاوم سازی حرکت نخواهند کرد. چرا که آنها به دلیل بلاعوض نبودن وام قبل از زلزله تمایلی برای نوسازی منازل مسکونی خود نشان نمی دهند.

وی می افزاید: در این میان باید با حرکت به سمت خصوصی سازی به نحوی برنامه ریزی کرد که مردم خود به سمت مقاوم سازی حرکت کنند علاوه بر آن در صورتی که پیمانکاران بخش خصوصی تسهیلات لازم را برای انجام مقاوم سازی و بر عهده گرفتن مسئولیت نوسازی در اختیار داشته باشند، شاهد روند بهتری در نوسازی بافت های فرسوده و روستاهای کشورمان خواهیم بود.

تعیین ضرب الاجل برای مقاوم سازی

محمدهادی جلیلی کارشناس ارشد سازه از دانشگاه تهران که درباره مقاوم سازی و نحوه صحیح انجام آن به تحقیق پرداخته است، نیز در رابطه با کمک های بلاعوض دولت پس از زلزله می گوید: در صورتی که دولت قبل از وقوع زلزله یک مدت زمان معین را برای دریافت وام بلاعوض مقاوم سازی مشخص کند و اعلام نماید که پس از این مدت به افرادی که نسبت به مقاوم سازی واحدهای مسکونی خود اقدام نکرده اند، چه قبل و چه بعد از زلزله هیچ گونه وام بلاعوضی تعلق نخواهد گرفت، شاهد جنب وجوش بیشتری میان مردم برای حرکت به سمت مقاوم سازی و نوسازی خواهیم بود چرا که با این کار مسئولیت نوسازی واحدهای مسکونی را با دادن تسهیلات بلاعوض به خود آنها واگذار کرده ایم.

زمانی برای تجدید قوا

طبق آمارهای جهانی پس از وقوع زلزله و سپری شدن تب ویرانی مردم دوره ای به نام دوره فراموشی زلزله را تجربه می کنند.

مهندس مهدی وجودی کارشناس ارشد زلزله و از اعضای هیات مدیره جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران می گوید: این زمان بهترین فرصت برای مدیران جهت آشناسازی مردم با واقعیت های زلزله است. چرا که در این دوره مردم کمتر با مسئله زلزله برخوردهای احساسی خواهند داشت.

سعیدی اشاره می کند که متاسفانه برخی از مردم کشور ما با اطلاعات ناقصی که دریافت کرده اند احساس می کنند همه چیز را در مورد زلزله می دانند و همان آموزش های ابتدایی که دیده اند در هنگام وقوع زلزله جان آنها را حفظ خواهد کرد.

مهندس مهدی سلامتی دیگر عضو جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران نیز تاکید می کند که افزایش میزان آگاهی مردم از زلزله امری حیاتی است حتی اگر موجب ایجاد کمی اضطراب منطقی در جامعه نیز باشد در این میان خانواده های ما نیازمند سناریویی هستند که در آن هر خانواده برنامه مشخصی را برای قبل و بعد از زلزله داشته باشد.

آموزش هایی که با واقعیت کیلومترها فاصله دارند

شک نداریم آموزش صحیح و اصولی که از طریق انجام مانورهای آموزشی زلزله و انتشار انواع کتاب ها، مجلات و لوح های فشرده به اقشار مختلف جامعه داده شود، نقش موثری در کاهش میزان تلفات ناشی از زلزله خواهد داشت، اما متاسفانه همانطور که در ابتدای گزارش نیز اشاره کردیم آنچه که امروز با صرف هزینه های کلان در زمینه زلزله آموزش داده می شود با واقعیت کیلومترها فاصله دارد.

سعیدی می گوید: آنچه که امروز در مانورهای آمادگی در برابر زلزله در نقاط مختلف کشور و حتی در مدارس آموزش داده می شود، بیشتر جنبه نمایشی دارد تا جنبه واقعیت گرایی.

وی ترغیب دانش آموزان در مدارس برای رفتن زیر میزهای درس به هنگام وقوع زلزله در شرایطی که اکثر میزهای کنونی در کلاس ها از پروفیل های سبک و ضعیف تهیه شده اند یک اشتباه واقعی توصیف می کند و می گوید: در شرایطی که بخشی از ساختمان های مدارس ما را در کشور ساختمان های فرسوده تشکیل می دهند، آموزش جمع کردن مجروحان در وسط حیاط که کاملا در محاصره ارتفاع حیاط قرار دارد امری منطقی به نظر نمی رسد در یک کلام چنین می توان گفت که در مورد ابتدایی ترین رفتارهای خود در مقابل زلزله دچار ضعف اساسی هستیم.

آیا تمام مشکل مقاوم سازی است

به راستی آیا با به سرانجام رسیدن پروژه های مقاوم سازی به نحوی که هم اکنون طرح ریزی شده است در هنگام زلزله شاهد آنچه که در بم اتفاق افتاد نخواهیم بود. و لااقل میزان تلفات جانی ما کاهش قابل ملاحظه ای را خواهد داشت

حقیقت اینجا است که با شرایط کنونی مقاوم سازی تنها ۵ درصد مشکلات را به خود اختصاص داده است به این معنی که مقاوم سازی تمام مشکل موجود ما در مقابل پدیده ویرانگری چون زلزله نیست بلکه نبود هدف گذاری صحیح پروژه های مقاوم سازی کشور است که سبب می شود میزان تلفات فراوان جانی ما را رنج می دهد.

جلیلی در این باره با اشاره به فعالیت های دولت در زمینه مقاوم سازی ساختمان های دولتی می گوید: اکثر پروژه های مقاوم سازی دولتی هدف گذاری صحیحی نشده اند. تا جایی که به جز بیمارستان ها، سایر پروژه های مقاوم سازی از دست رفتن هزینه محسوب می شود. ما باید ابتدا بکوشیم که میزان تلفات خود را کاهش دهیم در حالی که با روند فعلی میزان تلفات پس از زلزله کاهش چندانی نخواهد داشت.

سلامتی نیز اضافه می کند که دولت می بایست ساختمان های ضروری در هر وزارتخانه را برای مقاوم سازی به وزارتخانه و نهاد مربوطه معرفی می کرد. در شرایط کنونی که انتخاب ساختمان ها به وزارتخانه ها و نهادها سپرده شده، هر یک از وزارتخانه ها به دنبال حفظ ساختمان هایی که به نظرشان حفظ آن ضروری است هستند در حالی که برخی از ساختمان های انتخاب شده بودن یا نبودنشان پس از زلزله تاثیری ندارد و هزینه مقاوم سازی صرف شده برای آنها را می توان به ساختمان های ضروری تر اختصاص داد.

مستندسازی ضعیف

بدون شک شناخت بنا یکی از عوامل مهمی است که هزینه های مربوط به مقاوم سازی را در اختیار دارد.

سلامتی می گوید: متاسفانه در کشور ایران، حتی ساختمان های دولتی که نهادها، مسئول ساخت آن می شوند، دارای مدارک کامل و مستقلی از زمان ساخت خود نیستند که معرف آنها باشند و این خود هزینه های مربوط به مقاوم سازی را افزایش داده است چرا که شناسایی ساختمان موردنظر هزینه های فراوانی را به خود اختصاص خواهد داد.

باز هم نظارت ضعیف

آیا تا به حال به این نکته فکر کرده اید که نیاز ساختمان های کنونی ما که پس از تصویب آیین نامه های مربوط به زلزله ساخته شده اند، امری غیرمنطقی است… به راستی چرا ساختمان هایی که می بایست بر طبق ضوابط و مقررات آیین نامه ای ساخته می شدند به نحوی اجرا می شوند که نیاز مبرم به مقاوم سازی پیدا می کنند تا جایی که وضعیت کنونی ساختمان های موجود نگرانی شدید کارشناسان امر زلزله را بر می انگیزد.

آری باز هم به مانند همیشه ضعف در نظارت بر اجرای ساختمان ها آزارمان می دهد. در این میان جای خالی سازمان نظام مهندسی ساختمان که مسئولیت نظارت و انسجام بخشیدن و ارتقای سطح علمی جامعه مهندسی کشور را بر عهده دارد به چشم می خورد.

دکتر احمدرضا سرحدی دبیر سابق سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران با اشاره به اینکه این سازمان در شهرهای بزرگ و به ویژه در تهران فاقد هر گونه قدرت نظارتی است می گوید: متاسفانه مهندسان نیز دل خوشی از عملکرد این سازمان ندارند و تنها به دلیل اجباری بودن عضویت در این سازمان است که با پرداختن حق عضویت به این سازمان اقدام به عضو شدن در آن می کنند. از طرفی قانون نظام مهندسی ساختمان به گونه ای طراحی شده که تنها مختص ساخت و ساز در بخش خصوصی بوده و توان نظارت و کنترل پروژه های دولتی و ملی را ندارد. متاسفانه نکته رنج آور این است که برخی از مهندسان نیز به دلیل نبود یک سازمان حامی، معیارهای مهندسی را زیر پا می گذارند. به همین دلیل نیز امروز آنچه که در کشورمان ساخته می شود کمتر از مقداری که باید از اصول آیین نامه ای بهره ببرد، بهره مند می شود چرا که همواره جای خالی یک دستگاه نظارت قوی در بخش ساخت و ساز به چشم می خورد و این امری است که مهندسان ناظر به تنهایی در آن مقصر نیستند چرا که آنها به تنهایی و بدون داشتن حامی توانایی عملی کردن توان فنی خود را نخواهند داشت.

سعیدی توانمندی مهندسان را تنها راه توانمند شدن بخش ساخت و ساز کشور ذکر می کند و می گوید: به رغم آنکه هم اکنون در کشور مهندسان با تجربه ای را در اختیار داریم، شرایط به گونه ای رقم خورده است که دست اندرکاران ساخت و ساز برگه های مهندسی امضا شده را از دست دلالان تهیه می کنند تا جایی که ممکن است ناظر حتی یک مرتبه نیز برای نظارت بر نحوه ساخت در محل مورد نظر حاضر نشود و این واقعیتی است که نمی توان آن را پنهان کرد. در این میان طرح مهندس مجری یکی از طرح های خوبی است که در صورت اجرا کمک بسیار بالایی به کیفیت ساخت و ساز خواهد کرد.

مقاوم سازی هزینه اضافی نیست

حتما تا به حال شنیده اید که در برنامه های تبلیغاتی و یا پوسترهایی که از سوی سازمان های مسئول ترویج فرهنگ مقاوم سازی منتشر شده است، اعلام کرده اند که مقاوم سازی تنها درصد اندک هزینه اضافی را در ساخت و ساز ساختمان شما در برخواهد داشت.

آری همین نگاه غلط به مقاوم سازی است که هزینه های آن را اضافی می داند. به راستی آیا خوب ساختن و طبق مقررات آیین نامه ای پیش رفتن، از دست دادن سرمایه است آیا صرف تنها ۱۰ الی ۱۵ درصد هزینه در هر ساختمانی که در هنگام وقوع حوادثی چون زلزله حافظ جان هزاران انسان بی گناه خواهد بود و علاوه بر آن جلوی خسارات فراوان اقتصادی را نیز خواهد گرفت، صرف هزینه اضافی است

واقعیت اینجاست که این هزینه و صرف آن برای هر ساختمانی الزامی است. هزینه ای که برای فراموش کردن آن، هزینه به مراتب سنگین تری به نام جان خود را خواهیم پرداخت.

و در پایان، تخریب و نوسازی به جای مقاوم سازی

شکی نیست که در شرایط کنونی تخریب و نوسازی تنها راه باقی مانده پیش روی اکثر بافت های فرسوده کشور است چرا که اصولا مقاوم سازی برای چنین ساختمان هایی عملی نیست. در چنین شرایطی مردم ایران نیز هر چه سریع تر باید خود را با تغییرات هماهنگ کرده و با عزم تمام به سمت نوسازی واحدهای مسکونی خویش پیش بروند. در این میان تسهیلات بلاعوض دولتی که پیش از وقوع زلزله و به نحو صحیحی در اختیار مردم قرار گیرد، نقش اساسی و حیاتی را بر عهده خواهد داشت.

از سوی دیگر تربیت افراد متخصص و ماهر در کنار حرکت به سوی صنعت ساختمان سازی مدرن، مطابق با استانداردهای پیشرفته از جمله اهدافی هستند که باید در جهت آنها گام برداشت. بیایید حرکت کردن پیش از زلزله را بیاموزیم و این بار جلوتر از آن گام برداریم.