هشدار زرد برای زلزله تهران ! چرا این هشدار اعلام شده است ؟

چه موقع هشدار برای وقوع یک زمین‌لرزه امکان پذیر است؟

 دکتر مهدی زارع (۱۳۹۳/۹/۱۱):

هر از چند گاهی بحث هایی در می‌گیرد در این مورد که هشدار برای رخداد زلزله و اعلام آماده باش برای زلزله احتمالی بعدی ممکن و معقول است یانه؟ در این میان هر نوع هشدار یا آماده باش یا شایعه مربوط به آن برای زلزله‌ی بعدی در مورد مناطق لرزه‌خیز مانند تهران، مشهد و تبریز و کلانشهرهای لرزه‌خیز دیگر در ایران و جهان به دلیل پرجمعیت بودن این مناطق و همچنین سابقه لرزه‌خیزی این مناطق بیشتر مورد توجه است و البته بعضاً موجب هراس اجتماعی و نگرانی عمومی هم می شود که به باور نگارنده نباید چنین هشدارهای بی اساسی داده شود و از اساس نیز باید موجبات ایجاد هراس اجتماعی برچیده شود. در این مورد چند توضیح را به اختصار لازم می دانم:

۱- پیش‌بینی زلزله هنگامی به عنوان یک فعالیت علمی می تواند مطرح شود که تیم پیش‌بینی کننده زلزله‌ای شدید را (با بزرگای ۶ یا بالاتر، بعضی از منابع پیش‌بینی رخداد ۷ به بالا را به عنوان پیش‌بینی قابل اعتنا تلقی می کنند) در بازه مشخصی از زمان و محدوده مشخصی از مکان را بتواند پیش‌بینی کند. به نحوی که اعلام این پیش بینی قابل صحت سنجی (سنجش درستی یا اشتباه بودن آن) باشد. هر نوع برآورد کلی از افزایش احتمال رخداد زمین‌لرزه ای با بزرگای نامشخص قابل طرح به عنوان «پیش بینی زلزله» (و تعیین هشدار و آماده باش برآن اساس) نیست. ۲- نرم افزارهایی در کارهای علمی از سوی دانشمندان مورد استفاده قرار می گیرد که با آن نرم افزار می توان بر اساس «یک الگوریتم ریاضی مشخص» می توان به انگاره یا الگو (pattern) مشخصی از رخداد یک زمین‌لرزه بعدی رسید. هرگاه چنین شود فقط «یک شاهد» از احتمال رخداد بعدی بدست آمده است. برای اعلام پیش بینی و هشدار و آماده باش مربوطه وجود «حجم قابل ملاحظه ای از داده های آماری» که قابل سنجش و آزمون با «چند روش مختلف» باشد لازم است. اگر چنین نباشد، بر اساس داده‌ای محدود نمی تواند به پیش‌بینی تلقی شود. ۳- در نبود پیش نشانگرهای شناخته شده؛ هر نوع استناد صرف به «تک الگوریتم‌های پیش یابی» (به تنهایی) غیر قابل اعتنا و غیر قابل اعتماد است. ۴- عدم قطعیت زیاد در الگو و انگاره رخداد زمین‌لرزه ها، هم به مشکل بودن پیش‌بینی زمین‌لرزه انجامیده و هم موجب شده تا عدم قطعیت زیادی در پیش‌بینی های انجام شده موجود باشد. ۵- هر پیش نشانگر زمین‌لرزه نماینده‌ای از شرایط پیش از رخداد زمین‌لرزه و در نتیجه نمادی از حالت بحرانی در شرایط فیزیکی در زمین آن ناحیه قبل از وقوع زلزله است. عدم تسلط به این پیش‌نشانگرها و نبود اطلاعات تفصیلی و آماری مفصل از چندین کانال مختلف پیش نشانگری، عملا به عدم شناخت حالت بحرانی و عدم امکان برهم نهی پیش‌نشانگرها بر هم برای سنجش میزان قابلیت اعتنا و اعتماد آن پیش بینی ها می انجامد. به این ترتیب اعلام هر تغییری در «تک پارامتر قابل سنجش» به عنوان «پیش بینی» ممکن است به تصمیمات غلط مدیران در اعلام هشدار و آماده‌باش برای رخداد بعدی بیانجامد. ۶- از دیدگاه مدیریتی، باید گفت که تصمیم برای اعلام هشدار و آماده باش هنگامی ممکن و معنی‌دار است که بر پایه سنجش های چندگانه پارامترهای مختلف باشد. در چنین وضعیتی اعلام هشدار و آماده باش برای رخداد بعدی تنها و تنها در هنگامی معنی‌دار است که حداقل چند روش از روش های موجود به تایید احتمال رخداد زمین‌لرزه‌ی «شدید» بعدی در «بازه زمانی» و «محدوده مکانی» مشخص منجر شده باشد. ۷- برای پیش بینی زمین‌لرزه دو راهبرد مهم وجود دارد: یکی رهیافت «پیش یابی زمین‌لرزه (یا پیش بینی احتمالی)» و دیگری «استفاده از پیش‌نشانگر های زمین‌لرزه». برای روش‌های پیش‌نشانگری می توان به سنجش دو پارامتر مهم که در علم زلزله شناسی به عنوان پیش‌نشانگر «شناخته شده» معروفند پرداخت: «تغییرات آب زیر زمینی» و «تغییرات گاز رادون» و البته پارامترهایی مانند «سنجش‌های الکترومغناطیسی، سنجش رفتار حیوانات، سنجش های یونوسفری، و سنجش های آنومالی‌های الکتریکی در پوسته زمین» هم قابل سنجشند. در رهیافت احتمالی (پیش یابی) هم می توان از چندین روش مانند (سنجش های پارامتر لرزه خیزی، M8، CN، و الگوریتم انگاره های خرد لرزه ها و …) استفاده کرد. ۸- در ایران در حال حاضر می توان تغییرات سطح آب زیر زمینی و سنجش های ژئوفیزیکی (الکترومغناطیسی، یونوسفر و …) را می توان پایش کرد. اکثر روش‌های تعریف شده در رهیافت احتمالی نیز قابل انجام توسط محققان ایرانی است. هر نوع اعلام هشدار بر پایه تک پارامتری از پارامترهای مشروحه در فوق کاری نسنجیده و غیرعلمی و غیر قابل اعتناست. ضمن اینکه شرط های ذکر شده در بند های ۱ و ۲ در همین یادداشت هم باید برقرار باشد. ۹- امیدوارم این توضیحات کافی و شفاف کننده باشد. احتمال رخداد زمین‌لرزه در جاهایی که قبلاً زمین‌لرزه های مهم در آن‌ها رخ داده اند (مانند تهران، تبریز، مشهد و …) همواره وجود دارد، و هر نوع القای شرایط خاص (بر پایه پیش بینی بر پایه تک پارامترها) بر پایه مطالعاتی محدود که به دلیل محدود بودن امکان و منابع بودجه ای برای پژوهش‌های با استاندارد های بین المللی، قابلیت اعتنای بالایی ندارند، و تعمیم آن به گستره های مهم و پر جمعیت و لرزه خیز، علاوه بر ایجاد هراس و نگرانی موجب سلب اعتماد و اطمینان مردم و مسئولان از پژوهش و علم می شود و به دقت و وسواس زیاد باید از چنین رفتارهای نسنجیده ای در کشور اجتناب نمود.